आशाताई बच्छाव
भावनांचे विश्व
माणसाचे जीवन भावनांवर अवलंबून असते.जन्मापासून ते मृत्यूपर्यंत माणूस भावनांमध्ये गुरफटलेला असतो.भावनांचे अनेक पैलू आहेत.जसे राग, द्वेष, आक्रोश,दया,माया,दु:ख इत्यादी.स्थळ आणि काळानुसार माणसाच्या भावना बदलत असतात.भावनांचा जेव्हा अतिरेक होतो तेव्हा त्या घातक ठरू लागतात.प्रेमाचा अतिरेक झाला की माणूस जीव घेण्यापासून ते जीव देण्यापर्यंत मजल गाठू शकतो.राग, द्वेष या भावनांचा अतिरेक झाला की माणूस दुसऱ्या माणसाचा तिरस्कार करू लागतो.रागात एकमेकांबद्दल असलेल्या आदर, प्रेम या भावनांना तिलांजली दिली जाते.म्हणजेच यात प्रेमाचा नाश होतो.मनातला क्रोध संपला की माणसाच्या मनात जी रिकामी पोकळी निर्माण होते ती म्हणजे शांतता.
माणसाच्या भावना वेळेनुसार, काळानुसार बदलत राहतात.एखाद्या व्यक्तीची एखाद्याबद्दल आज असलेली भावना उद्या देखील तशीच राहिल असे अजिबात नाही.माणसाच्या भावनांवर आजूबाजूच्या परिस्थितीचाही परिणाम होतो.भावनांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी योग, ध्यान या गोष्टींची मदत घेऊ शकतो.भावनांच्या आहारी न जाता त्यावर ताबा मिळवण्याचा प्रयत्न करायला हवा.खरे सांगायचे तर,जीवनास उपयोगी आणि जीवनास घातक अशा मनुष्याच्या मुख्य दोन भावना आहेत.भावना सुखद किंवा दुखद असते.भावना म्हणजे आपल्या कृतीतून किंवा बोलण्यातून उतरणारे हावभाव.माणसाचे जीवन म्हणजे भावनांचा खेळ.प्रत्येकालाच चांगल्या-वाईट भावना असतात.कधीकधी भावना गोठल्याचेही जाणवतं.एखादा अपघात झाल्यास अपघातग्रस्त व्यक्तीची मदत न करता हल्ली लोक त्या व्यक्तीचे व्हिडिओ काढत बसतात.काय म्हणावे याला? अशावेळी लोकांच्या भावना शून्य झाल्याची जाणीव होते.कधीकधी आपण इतरांकडून खूप अपेक्षा करतो.अवास्तव अपेक्षा ठेवल्या की अनेकदा अपेक्षाभंगाचे दु:ख सोसावे लागते.काही घरातील लोक एकमेकांशी मनमोकळेपणाने बोलत नाही.अशावेळी एकमेकांबद्दल असलेल्या भावना कळत नाही.सहाजिकच एकमेकांमधील दूरी वाढत जाते.यामुळे अव्यक्त भावना मनात साठत जाऊन अखेर बोथट होतात.माणूस बुध्दीजीवी प्राणी आहे.पण कधीकधी बुध्दीचा वापर न करता भावनांच्या आहारी जातो आणि मनमर्जीनुसार वाट्टेल तसे वागतो.यातूनच समाजात चोरी,खून,हिंसा, बलात्कार यांसारख्या घटना घडतात.आपल्याकडे जे नाही ते दुसऱ्याकडे पाहून माणसाला त्याच्या हेवा वाटतो.
” नको रे मना मत्सरू दंभ भारू”
असा उपदेश स्वामी समर्थांनी केलेला आहे.काही माणसं मनात दु:ख लपवून ठेवून चेह-यावर हसू ठेवतात.पण ते आतल्याआत खचून गेलेले असतात.अशावेळी त्यांना प्रेमाची गरज असते.प्रेममय भावनेतूनच आपण दुसऱ्यांच्या चेह-यावर हसू फुलवू शकतो.नेहमी सकारात्मक विचार केला तर आपल्या भावना नेहमी सकारात्मकच असतील.त्यामुळे आपल्या भावनांवर संतुलन राखून योग्य निर्णय घेणं आवश्यक असते.कुणी कसं वागायचं, कुणाबद्दल काय भावना ठेवायच्या हा ज्याचा त्याचा प्रश्न आहे.भावना फुकट असल्या तरी त्यांना आवर घालणे तितकेच महत्त्वाचे आहे.तेव्हाच आपल्याला चांगले-वाईट याचा बोध होईल.भावना माणसाला यशाच्या शिखरावर पोहचवू शकतात,तसेच उध्वस्तही करू शकतात.आपल्या भावना दुसऱ्यावर न लादता नियंत्रण ठेवावे.यासाठी स्वतःला आपल्या आवडत्या कामात गुंतवून घेणे हा सोपा उपाय आहे.
लैलेशा भुरे
नागपूर
